Meddahlık, Ortaoyunu, Tuluat ve Diğerleri Ayarlar

[sahaf]

Masalcı Amcalar başlığını okurken aklıma geldi bu başlık..yoktu öyle bişey bizim çocukluğumuzda.masalcı teyzemiz vardı bizim. Masal bir gelenektir ama artık bu gelenek olmaktan çıkmış bir durum olmuş.şimdi başka bir gelenekten yada geleneksel oyunlarımız ve tiyatrocularımızdan bahsetmek istiyorum.

Kel Hasan Efendi’den Dümbüllü ve,Naşit Özcana,Tevhid Bilgeye, Erol Günaydına, Münir Özkul'a, kalfa veya arap bacı diye tanıyıp sevdiğimiz Tevfik Gelenbe gibi tiyatrocularımız, tuluat orta oyunu ve geleneksel oynayan meddahlar, çadır tiyatrocularımız vardı bizim..bunların çoğunun konusu açılmış olabilir belki ama hepsine ayrı ayrı yazmayıp burada anlatılsın tartışılsın istedim.

Yukarıda saydığım isimleri sadece duymuş veya hiç duymamışızdır.bu yüzden internetin nimetlerinden yararlanıp haklarında bilgi vermek için alıntılar yapacağız.

Genel Olarak Tiyatro Nedir?

Bir öyküyü, sahne olarak ayrılmış bir yerde, oyuncuların söz ve hareketleriyle canlandırma sanatı.
Tiyatro sözcüğü Yunanca'da "seyirlik yeri" anlamına gelen theatron'dan türetilmiş, dilimize İtalyanca'daki teatro sözcüğünden geçmiştir. Günümüzde modern bir tiyatro binası başlıca üç bölümden oluşur.
- İzleyicilerin oturarak oyunu izlediği oditoryum;
- Oyunun sergilendiği sahne;
- Sahnenin iki kenarında ve arkasında, çeşitli dekor ve gereçlerin bulunduğu sahne arkası yada kulis.


İlk Meddahımız Kel Hasan Efendi:Tiyatro tarihimizin ilk simasıdır.geleneksel olarak verilen kavuk olayı ilk onunla başlamıştır.Dümbüllü’nün hocasıdır.Kel Hasan Efendi gösterisine başlamadan evvel halk arasına karışıp kahveleri gezer insanlarla sohpet edermiş.genelde sokak gösterileri düzenler,gösteriye ilk olarak ekibindeki arkadaşları başlar o da halk ile beraber gösterinin başını izler sonra gösteriye dahil olurmuş.sahneye süpürge ile çıkarmış oyuna uğur getirsin diye.
Halk ona çok gülermiş.oyunu sunarken izleyicinin dikkati dağılmasın diye izleyicileride katarmış oyunun içine.kurduğu tiyatro’nun adı Dilküşa Tiyatrosu imiş.

Ortaoyunu,Tuluat ve Dümbüllü:Kel Hasan Efendi tarafından henüz çocuk sayılabilecek bir yaşta iken babasından izin alıp onun yanında yetişmiş Dümbüllü.Orta Oyunu ortada oynanan bir oyunmuş.genelde iki kişi doğaçlama yaparak oynar bunlardan biri kavuklu diğeride yardımcısı olan ve safı oynayan pişekarmış.son Kavuklu ve Pişekar ise Ferhan Şensoy ve Rasim Öztekin olmuş.(Ferhan Şensoy’un 2000 li yıllardaki piyasada bulunan oyunlarından hatırlayınız)
Efendim gelelim Kavuk mevzusuna.Kavuk devretme geleneğini başlatan Kel Hasan Efendi tarafından kavuk ilk olarak Dümbüllüye verilmiş.ama bizler hep Dümbüllü’nün biliriz bu kavuk olayını..Dümbüllüde Münir Özkul’a devreder kavuğu.Sonrasında ise Ferhan Şensoy’a gitti sanırsam kavuk.

İsmail Dümbüllü usta’nın Türk Sinemasında görünmüşlüğüde vardır.Muhsin Ertuğrul,Ferdi Tayfur gibi isimler ile çalışmış fakat bu filmler kaybolmuştur.ömrünün son günlerinde ufak tefek rollerde görünmüşlüğü var.ebedi istirahatini Üsküdar karacaahmet mezarlığında sürdürmekte.

Şimdilik bu kadar daha sonra devam eder veya aranıza katılırım.

[sahaf]

Naşit Özcan: o da tiyatronun ilk tuluat ustalarından.Sultan Hamid’i bile güldürmesi ile namı ‘’Sultan’ı Güldüren Adam’’ olmuş..Sultan ondaki cevheri fark edince Fransa’ya göndermiş.dönüşünde ise sarayın eğlence ve oyun gösterisi yapan pantomim topluluğuna katılmış.Tiyatronun ilk ibişi..kukla ve karagöz çalışmaları dışında sinemamızın kilometre taşlarından olan Leblebici Horhor tiplemesini yaratmış ve bir çok oyunda oynamıştır.başarılı oyunlarının ardından Komik-i Şehir yani Büyük Komik ünanını almıştır.

Naşit Özcan’ın yaşadığı gönül maceralarından ise başta Leman adlı bir hanıma tutulup evlensede evliliği sırasında kantocu Amelya Hanım’a gönlünü kaptırır ve eşi Leman hanımdan ayrılıp Kantocu Amelya hanım ile evlenir.bu evlilikle birlikte Amelya hanım ismini değiştirip Emel adını alır ve bu evlilikle birlikte ikide çocuk doğurur.bu çocuklar Adile Naşit ve Selim Naşit Özcan’dır.onlarda babalarının yolunda yürüyüp tiyatrocu olmuşlardır.

Arkadaşlar Naşit Özcan ibiş karakterinin tiplemesine kişilik kazandırıp can veren tiyatrocuymuş..ben trt nin siyah beyaz dönemlerinden bir ibiş hatırlıyorum bu konuda bilgisi olan varsa buraya yazarsa sevinirim..sanki Erol Günaydın trt de canlandırmıştı ibişi,belkide Münir Özkul’dur..birde ibiiişşş diye uzatılırdı okunurken.

[GaLaCTiCa]

Münir Özkuldu İbiş karakterini oynayan dostum. Erol Günaydın da oynadı mı bilmiyorum ama Münir Özkul oynadı. Hatta programın ismi de "İbiş'in Rüyası" idi. Hayal meyal hatırlıyorum.

[sahaf]

Münir Özkuldu ibiş karakterini oynayan dostum. Erol Günaydın da oynadı mı bilmiyorum ama Münir Özkul oynadı. Hatta programın ismi de "İbiş'in Rüyası" idi. Hayal meyal hatırlıyorum.

Eyvallah hocam..biraz daha kafa yorunca şöyle bir karakter geldi gözümün önüne. başında külahı ile saftirik bir ibiş

Türk dil kurumu ve tiyatrodaki ibişin anlamı ise: Doğaçlamaya dayanan Türk halk tiyatrosunda güldürünün baş yapımcısı olan uşak tiplemesiymiş.

Birde ibişko vardı.onun içinse ibo ile güllüşah filminde gülşah'ın kemal sunal'a seslendiği bir sahne vardı o sahneyi yakalamanız kafi olacaktır..ibişkocum

[sahaf]

Kel Hasan Efendi'den Dümbüllü'ye Dümbüllü'den Münir Özkul'a, Özkul'dan Ferhan Şensoy'a geçtiği sandığımız kavuk hakkında Dümbüllü ustanın kızı ipek hanımla 2006 yılında Sabah gazetesinin yaptığı röpörtaj.

Ferhan Şensoy'daki Kavuk değil Takke

Ortaoyunu üstadı İsmail Dümbüllü'nün kızı İpek Çıngay 'Kavuk kimde?' tartışmalarına son noktayı koydu 'Babamın kavuğu bir banka kasasında'.

İpek Çıngay, babası İsmail Dümbüllü'nün 'Kanlı Nigar' oyunundan sonra Münir Özkul'a kavuğunu değil takkesini verdiğini ve şu anda takkenin Ferhan Şensoy'da olduğunu söylüyor. Çıngay tartışmalı kavuğun banka kasasında saklı olduğunu da ilk kez açıklıyor.


Dümbüllü'nün kavuğu Şensoy'da değil bankada

'Dümbüllü'nün kavuğu kimde?' tartışmalarına son noktayı kızı İpek Çıngay koydu. Ferhan Şensoy'da kavuk değil, 'Kanlı Nigar' oyunundan sonra Münir Özkul'a verilen takkenin olduğunu söyleyen Çıngay, kavuğu banka kasasında saklıyor.

Türk tiyatrosunun en önemli ustalarından İsmail Hakkı Dümbüllü'nün kavuğunun kimde olduğu geçen yılın en ilginç tartışmalarından biriydi. Tartışma, Kel Hasan Efendi'den İsmail Dümbüllü'ye, ondan Münir Özkul'a ve en son da Ferhan Şensoy'a geçen kavuğun kime verileceği ile başladı. Herkes kavuk hakkında çeşitli açıklamalarda bulundu. Önce Şensoy kavuğun kendisinde olduğunu ve kimseye vermeyeceğini söyledi. Ardından Derya Baykal kavuğun kendi dolabında olduğunu iddia etti. Tüm bunlara Ali Poyrazoğlu ve Rasim Öztekin'in olumsuz tepkileri eklendi. İşte tüm tartışmalar sırasında belki de en çok zarar gören İsmail Dümbüllü'nün kızları İpek Çıngay ve Serpil Atalay oldu. SABAH'a konuşan İpek Çıngay, kavuğun babasından ailesine miras kaldığını ve Şensoy'dakinin kavuk değil, 1968 yılında 'Kanlı Nigar' oyununun prömiyerinde Dümbüllü tarafından Münir Özkul'a verilen takke olduğunu söylüyor.

AİLESİNE MİRAS KALDI
Orta Oyunu'nun en önemli isimlerinden ve kavuk geleneğini başlatan Kel Hasan Efendi'den İsmail Hakkı Dümbüllü'ye geçen kavuğun hiçbir tiyatrocuya verilmediğini belirten Çıngay, babasının kavuğunu komik ceketi ile birlikte bir bankanın kasasında saklıyor. Ve 'kavuk bende' diye iddia edenlere şöyle cevap veriyor: "Babamın kavuğu ne Münir Özkul'a verildi ne de ondan Ferhan Şensoy'a geçti. Babam 1968 yılında Arena Tiyatrosu'nda yapılan "Kanlı Nigar" oyununun prömiyerinde Münir Özkul'a çıraklığın nişanı anlamında takkesini hediye etti kavuğunu değil. Babam ölene kadar kavuğunu kimseye vermedi, öldükten sonra da ailesine miras kaldı. Ama sonra Özkul'a verilen bu takke nasıl oldu da kavuk oldu anlamıyorum. Kavuk, Dümbüllü'nün hatırası olarak ailesindedir ve bugüne kadar hiçbir sanatçıya verilmemiştir. Aksini iddia edenlere en büyük kanıtım 1973 yılında babamın cenazesi sırasında kendi vasiyeti üzerine tabutunun üstüne konan kavuğudur. 1968'de Özkul'a geçtiği iddia edilen kavuk, 1973'te tabutun üzerine nasıl geldi? Ayrıca oğlum Ufuk Çıngay'ın dedesinin kavuğu ile çektirdiği fotoğrafları var. Bunların hepsi 1968'den sonra oldu."

ALAYCI YAKLAŞIM
En çok Rasim Öztekin ve Ali Poyrazoğlu'na kırıldığını belirten İpek Çıngay, hem Geleneksel Türk Tiyatrosu'na hem de İsmail Dümbüllü'ye saygısızlık yapıldığını söylüyor. Geçmişine saygısı olmayan sanatçıların, kavuk ile ilgili fikir yürütmesinden büyük rahatsızlık duyduğunu belirten Çıngay, "Babam öleli 32 sene oldu, ben konuşacak olsaydım bu zaman kadar konuşurdum. Ama ben kavuğu pazarlamıyorum. Kavuk ile ilgili ileri geri konuşanlar daha orta oyunu oynamasını, tuluat yapmasını dahi bilmiyor. Rasim Öztekin kavuğun Dümbüllü'nün malı olmadığını söyledi. Hele Ali Poyrazoğlu'nun "Ben de donumu veriyorum" gibi alaycı bir tarzla olaya yaklaşmasını asla yakıştıramıyorum. Dümbüllü'ye laf söylemek kimseye bir şey kazandırmaz. Bu olaylar sırasında sadece Erol Günaydın bizim yanımızdaydı. Bu kavuk önce Kel Hasan Bey sonra da babam tarafından 60 yıl onurla taşınmıştır. Türk tiyatrosunun en büyük sembolü hakkında bu şekilde konuşan tiyatrocuların kendi geçmişine saygısı yoktur. 'Orta oyunu biz daha güzel oynarız', '100 tane kavuk bastırdık' diyenler oldu. Ama hangisi oynayabildi. Bunlar sanatçıyım diye geçinenler. En acısı da 'kavuk bende' diyenlerin hiçbiri babamın ölüm gününde meydanda yok. Hatta bugün Kel Hasan Beyin, Halide Pişkin'in mezarının yerini bile bilmiyorlar " diyor.

Seda ÇAKIR / HABER MERKEZİ

[sahaf]

Gölge Oyunu: Geleneksel olarak hayvan derilerinden kesilerek hazırlanmış insan, hayvan, eşya gibi figürlerin bir ışık kaynağı önünde oynatılarak, gölgelerinin gerdirilmiş, beyaz bir perdeye düşürüldüğü gösteri sanatıdır.

Karagöz ve Hacivat oyununda perde arkasında hayali Kökenleri üzerine çeşitli görüşler olmakla birlikte; Asya'nın zengin gölge oyunu geleneği, bu sanatın Cava'dan, Hindistan'dan veya Çin kültürlerinden 10. yüzyıldan itibaren yayıldığı görüşünü desteklemektedir. İslam ülkelerinde görülen gölge oyununun, benzerlikler de göz önüne alındığında, Cava'dan geldiği tahmin edilmektedir. Anadolu'ya ise, 16. yüzyılda Mısır'dan gelmiş olma ihtimali büyüktür. Türklere, Cava ve Hindistan'dan, Çingene oynatıcılar yoluyla geldiği de iddia edilmektedir.

Zamanla bu oyuna Türkler kendi yaratıcılıklarını katmış; ona çok daha renkli, hareketli, özgün bir biçim vermişlerdir. Öyle ki, 19. yüzyılda Mısır'ı ziyaret eden gezginler, orada izledikleri oyunun Karagöz ve Hacivat olduğunu ve gölge oyununun Mısır'a Türkler tarafından getirildiğini düşünmüşlerdir. İlk başlarda 28 farklı oyundan oluşan Hacivat Karagöz oyunları zamanla türemiştir. Ramazan ayında Kadir Gecesi hariç her akşam bir oyun oynanırdı.

Kaynak: "Geleneksel Türk Tiyatrosu", İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1985


En Meşhur Gölge Oyunumuz Karagöz ile Hacivat

Karagöz ve Hacivat taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanan, iki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge oyunudur. Karagöz oynatıcısına hayali, hayalbaz denir. Yardımcıları çırak, yardak, dayrezen, sandıkka’dır. Oyunda konuşmaların değişmesi baş hareketleriyle yapılır.

Bu iki karekterin gerçekten yaşayıp yaşamadığı, yaşadıysa nerede nasıl yaşadığı kesin olarak bilinmemektedir. Anlatılanlar rivayete dayanır, zira gerçekten yaşamış olsalar bile büyük ihtimalle bahsedilen dönemde tarih kitaplarına girecek kadar önemli bulunmamışlardır.

Rivayete göre Hacivat ve Karagöz, Orhan Gazi devrinde yaşamış cami yapımında çalışan iki işçidir. Kendileri çalışmadıkları gibi diğer işçilerin de çalışmasını engellemektedirler. Orhan Gazi’nin, “cami vaktinde bitmezse kelleni alırım” dediği cami mimarı, caminin vaktinde bitmemesine Karagöz ve Hacivat’ı şikayet eder. Bunun üzerine bu ikili başları kesilerek idam edilir. Karagöz ve Hacivat’ı çok seven ve ölümlerine çok üzülen Şeyh Küşteri, ölümlerinin ardından kuklalarını yaparak perde arkasından oynatmaya başlar. Bu sayede Hacivat ve Karagöz tanınır.

Hacivat’ın asıl adının Hacı İvaz olduğu söylenir. Hacivat karakteri düzeni temsil eder. Nabza göre şerbet verir. Kişisel çıkarlarını her zaman ön planda tutar. Az buçuk okumuşluğundan dolayı yabancı sözcüklerle konuşmayı sever. Perdeye gelen hemen herkesi tanır, onların işlerine aracılık eder. Alın teriyle çalışıp kazanmaktan çok Karagöz’ü çalıştırarak onun sırtından geçinmeye bakar. Rol icabı değişik kıyafetler içinde Keçi Hacivat, Çıplak Hacivat, Kadın Hacivat, Kahya Hacivat gibi farklı tasvirleri vardır.

Karagöz: Oyunun hiç şüphesiz başrol oyuncusu Karagöz’dür. Okumamış bir halk adamıdır. Hacivat’ın kullandığı yabancı kelimeleri anlamaz ya da anlamaz görünüp, onlara yanlış anlamlar yükleyerek ortaya çeşitli nükteler çıkarırken bir taraftan da Türkçe dil kuralları ile yabancı kelimeler kullanan Hacivat ile alay eder. Her işe burnunu sokar,her işe karışır, sokakta olmadığı zaman da evinin penceresinden uzanarak, ya da içerden seslenerek işe karışır. Dobra, zaman zaman patavatsız yapısından dolayı ikide bir zor durumlarda kalırsa da bir yolunu bulup işin içinden sıyrılır. Çoğu zaman işsiz, geçim derdindedir .Hacivat’ın bulduğu işlere girip çalışır. Başında ışkırlak adı verilen oynak bir şapka vardır. Ve Karagöz'de boyle tanınır.

Hacivat ve Karagöz oyunundaki karakterler kısaca şunlardır:

1.Hacivat
2.Karagöz
3.Zenne
4.Hikmet Ağa
5.Tuzsuz Deli Bekir
6.Arap
7.Frenk
8.Zeybek
9.Tiryaki
10.Çelebi
11.Arnavut

Tekniği: Oyun 100×180′lik bir bez perde üzerine (oyuna göre boyut değişebilir) aksettirilen tasvirlerin gölgelerinin konuşturulmasıdır. Kenarları çiçekli bez perde patiskadandır. Asıl perdeye ayna denir. Perde arkasındaki peş tahtası üzerindeki şem’a ile bu gölgelendirme sağlanır.

Tasvirler manda, dana, deve derisinden yapılır. Deri saydamdır, nevrekan’la kesilip kök boyasıyla boyanır. Hareketli yerleri kirişle tutturulur, değnek delikleri açılır. 30-40 cm olan tasvirleri oynatmak için 60 cm lik değnekler kullanılır…

Kaynak: Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Koç Kitaplığı, 2003.

[sahaf]

Direklerarası: Eski Ramazan eğlencelerininde merkezi olan ve bölgesinde barındırdığı tiyatroları, klüpleri ve sinemaların olduğu vezneciler ve şehzadebaşı caddesinin bulunduğu bölgeydi. Seçkin ve elit insanların uğrak yeri beyoğlu olurken daha alt tabakayı temsil eden halk, eğlence ve temaşa sanatını burda izler ve burayı tercih ederdi.

Direklerarası için anlatılanlar

Evvelden şehzadebaşı caddesi'nin bir kısmında uzanan, iki tarafı revaklı, sütunlu dükkan önlerinin yaya kaldırımı olarak kullanıldığı neşe ve temaşa merkezi idi. direklerarası'ndaki bu dükkanlar aslen, damat ibrahim paşa camii ve küliyesi'nin vakıf akarı olan arasta imiş. bizans'ın meşhur mese yolu'nun bir parçası imiş. ve vezneciler yönündeki başlama noktası kalenderhane camii imiş. yolun iki yanına serpilmiş bu direklerin arası 5-6 metre imiş. kagir kemerli bu taş direklerin ise arası 1'er metre imiş. 1720 yılında inşa edilen arasta, odaları buraya epeyce yakın olduğu için yeniçerilerin uğrak yeri imiş. ocağın lağv edilmesinden sonra ise direklerarasına halk itibar etmiş...

Eğlencenin adı, Direklerarası

Eski İstanbul'un eğlence hayatının kaynaştığı en canlı ve hareketli yer olan Direklerarası, özellikle Ramazan aylarında tiyatrolar, musiki fasılları, meddah, Karagöz, cambazlık ve göz boyacılığı gibi seyirlik oyunlarla şenlenirdi. Cadde boyunca "piyasa eden" kadınlı - erkekli kalabalığın neşeli gürültüleri, İstanbul'a en uzun gecelerini yaşatırdı.

Ramazan deyince, her kuşaktan insanın aklına farklı şeyler gelir. Bugünün genç kuşağı için hiçbir şey ifade etmeyen "Direklerarası" sözcüğü de, üç - dört kuşak öncenin İstanbullularında, çok sıcak duygular, tatlı anılar uyandırır.
Kimi kayıtlarda Direklerarası, "İstanbul'da modern tiyatronun kuruluş ve gelişmesinde çok önemli bir yere sahiptir," diye anılır. Bu doğrudur. Ama hayatta her şey, insanına göre değişir; dediğimiz gibi, birkaç kuşak geriye giderseniz, Direklerarası'nın bir "eğlence merkezi", özellikle de Ramazan eğlencelerinin merkezi olduğunu görürsünüz.

Evet, 100 yıl önce, İstanbullular, en çok Ramazan'da eğlenirlerdi.
Burhan Arpad "Direklerarası" adlı kitabında, 1890'ların sonundan bir bir İstanbul görüntüsünü şöyle aktarıyor: "Sokaklar kapkaranlık, elleri muşamba fenerli insanlar, üçer beşer kişilik gruplar halinde, güle konuşa geçiyorlar. Teravi namazı yeni bitti. Oruçlarını tutmuş, namazlarını kılmış insanlar, Direklerarası'na gidiyorlar. Ramazan'ın ibadetlerini yerine getirmiş olmanın iç rahatlığıyla, Direklerarası'nda eğlenmeye gidiyorlar."

Direklerarası'nda nasıl eğlenilirdi?

Baş eğlence, tiyatro idi. Hayalhanei Osmani, Eğlencehanei Osmani gibi isimler taşıyan "dar koridorlu, dar localı, dar koltuklu, dar sandalyeli" bu mekanlar, Direklerarası'ndaki kahvehaneleri kiralayan "kumpanyalar", tiyatro toplulukları tarafından oluşturulurdu. "Tuluat" denilen tiyatro tarzı, Kavuklu Hamdi, Abdürrezzak, Küçük İsmail, Şevki ve Kel Hasan gibi isimlerle, bu mekanlarda ölümsüzleşti.

1880'lerden sonra Şehzadebaşı semtinde, Direklerarası'nda, çeşitli tiyatro binaları yaptırıldı. Bunlar, Beyazıt yönünden gelirken solda üç ve sağda iki olmak üzere, beş taneydi.

Tiyatrolarda yerler dolunca, açıkta kalan halk, diğer eğlence mekanlarına koşardı. Geleneksel Karagöz'den kukla gösterisine, hokkabazdan pehlivan güreşine kadar, seçenekler çoktu! Ama tabii, hiçbir şey, tiyatro kumpanyalarının "kantocu kızlar"ı kadar etkileyici olamazdı!

Herkes merak ederdi, 'Kantocu kızlar kimbilir yeni yeni ne havalar çıkarmışlar' diye. Onların al, mor elbiseleri de pek dikkat çekici olur, Ramazan'dan sonra ünlü konakların harem dairelerinde, hep bu giysilerin öyküsü konuşulurdu.
"İstanbul Geceleri" adlı kitabında Samiha Ayverdi, Direklerarası'nın semti Şehzadebaşı'nın Ramazan gecelerindeki cümbüşlü halini, pek güzel anlatır: "Nereye ve niçin gidip geldiğini bilmez bir kalabalığın" dalgalandığı mekanlarda, Abdülhamit'in gizli polisi bile arzı endam eder. Ayverdi'nin deyişine göre, Fehim Paşa burada, "hafiye teşkilatına bağlı hususi bir şube" bile oluşturur. Çünkü devlet adamından külhanbeyine, Osmanlı'nın her tür insanı, geceyarısını iki üç saat geçesiye, hep buradadır!

Nasıl yıkıldı?

Direklerarası ve Şehzadebaşı'nın İstanbul'un önemli bir kültür ve sanat merkezi olmaktan çıkması, 1930'lardan sonra hızlanan bir sürece dayanır. Bu yıllarda, İstanbul'un sanat ve kültür etkinlikleri hızla Beyoğlu'na kaymaya başlar.

Direklerarası'nın "fiilen" yerle bir olması ise 1958 Ramazanının ilk günlerine rastlar. Menderes iktidardadır ve İstanbul'da, "istimlak günleri" yaşanır. Büyük bulvarlar açılır, büyük meydanlar yapılır. Bu arada, Direklerarası yok olur.

[sahaf]

Kukla

Kukla ise tek aktörlü, üç boyutlu, taklit ve söze, karşılıklı konuşmaya dayalı geleneksel seyirlik oyundur.Bugün Anadolu'da az da olsa yaşayan kukla sanatı ''korçak, kudurcuk, kaburcuk, koğurcak, kaurcak, lubet, vb.'' gibi isimlerle seyirlik oyunların en eskilerindendir.

Türkler'in Anadolu'ya geldiklerinde birlikte getirdikleri gösteri sanatıdir. İstanbul'da Osmanlı döneminde el kuklası, ipli kukla, sopalı kukla, araba kuklası, yer kuklası, ayak kuklası, iskemle kuklası gibi değişik türde kukla gösterileri 19. yüzyıla kadar geliştirilerek sürdürülmüştür. Ama kukla sanatı, ondan daha eski bir gösteri olan meddahlık ve İstanbul'a 16. yüzyılda geldiği sanılan Karagöz kadar yaygın olmamıştır.

Konusu günlük yaşamdan ve edebi hikâyelerden alan kukla bir hareket ve hacim oyunudur. 14. yüzyıldan bu yana oynatıldığı bilinmektedir. Bu oyunun baş kahramanı "İbiş" ve ihtiyardır. İbiş kurnaz ve hazırcevaptır. İhtiyar ise varlıklı bir kişidir.

El kuklacısı, küçük bir sahnenin ardından iki eliyle kuklaları karşılıklı konuşturur, oynatır. İpli kuklada ise sahnenin üstünden iplerle kuklaları hareket ettirir. Sahnenin üstünde kukla köprüsü denilen bir yerde vardır kuklacı buraya çıkarak kendisi gözükmeden kuklasını oynatır. Sözlü sözsüz kukla olabilir. Eğer kukla oyunu sözlüyse perdenin arkasında seslendirilir. Bir dönem kuklalar politik amaçlı kullanılmıştır. Ayrıca Hıristiyan kiliselerinde dini konular kuklalar oynatılarak insanlara anlatılmaya çalışılmıştır.

Ülkemizde ipli kukla, el kuklası, araba kuklası, iskemle kuklası, yer kuklası, ayak kuklası, baş kuklası gibi türlerle bilinen kukla sanatı 19. yüzyıl sonlarında önemini kaybetmeye başlamıştır. Cumhuriyet döneminde sınırlı sayıda sanatçı yaşatmaya çalışmıştır.

Kaynaklar: Geleneksel Türk Tiyatrosu ve Vikipedi

[sahaf]

Başlığa yeterli bir süre ara verdik, ortaoyunu oyuncuları ile devam edelim kaldığımız yerden.

İSMAİL EFENDİ

(1854-1928): Osmanlı Türk tiyatro yöneticisi ve ortaoyunu oyuncusu. "Küçük" adıyla anılan İsmail Efendi, Kavuklu Kör Mehmet'in yanında tiyatroya başladı; Kavuklu Hamdi'nin Pişekarlığını yaptı; Sarayın Karagözcübaşısı Yusuf Efendi'ye çıraklık etti; kendi tuluat topluluğunu kurdu (1876); Fasulcıyan topluluğuna katıldı, 1879'da Ahmet Vefik Paşa tiyatrosunda oynadı; dönüşünde İstanbul'da tuluat ve ortaoyununa devam etti; Temaşahane-i Osmani topluluğunu kurdu (1883), Mısır'a giden oyunculara katıldı (1884), Kuşdili tiyatrosunda oynadı; Trabzon, Halep ve Adana'da uzun süreli turneler yaptı.

[sahaf]

HALK SEYİRLİK OYUNLARI

Köy Seyirlik Oyunları

Geleneksel Türk tiyatrosu denildiğinde hem köylü tiyatrosu geleneği, hem de halk tiyatrosu geleneği anlaşılmaktadır. Ancak, hemen belirtelim ki "köylü" ve "halk" kavramları birbirinden ayrı düşünülmemelidir. Köylü aynı zamanda halktır, halk da köylü kökeninden olabilir.

Değişik yörelerde değişik biçimlerde ve işlevlerde oynanan seyirlik oyunlar ise,

Kutlama tören ve söylence kaynaklı oyunlar - gerçekçi oyunlar,
Ölüp dirilme ve kız kaçırma oyunları,
Yılbaşı ve yıl sonu oyunları,
Tarımsal oyunlar - çoban oyunları,
Hayvan taklitli oyunlar,
Dilsiz oyunları - kukla, şaka oyunları,
Tek ve çift izlekli oyunlar - dizi oyunları


İlkinde eylem olarak olay dizisi, ikincisinde ise insan, hayvan, bitki ve cansız nesneler taklit edilir. Bir başka özellik ise sözlü oyunların belli bir metne bağlı olmadan doğaçtan oluşturulmasıdır. Seyirlik oyunlarda dans, müzik, şiir ve soytarılığın birbirinin içine girdiği görülür. Seyirlik oyunlar her yönüyle "göstermeci tiyatro" özelliği taşır.

İslami Devir Edebiyatı

Genel Özellikler
Geçiş Dönemi Edebiyatı
Divan Edebiyatı
Halk Edebiyatı

Halk Edebiyatı

Genel Özellikler
Tarihi gelişimi
Kaynakları
Halk Şiiri
Halk Nesri
Halk Tiyatrosu
Köy Seyirlik
Meddah
Ortaoyunu
Karagöz
Kukla

Anonim Edebiyat

Genel Özellikler
Anonim Halk Şiiri
Anonim Halk Nesri
Karışık Anonim Ürünler

Aşık Edebiyatı

Genel Özellikler
Nazım Türleri
Nazım Biçimleri
Saz Şairleri

Tekke Edebiyatı

Genel Özellikler
Nazım Türleri
Tekke Şairleri


Kaynaklar:Türk Tiyatro Tarihi ve Edebiyol